Tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı, Üsküdar Belediyesi'nin ev sahipliğinde Nevmekan Sahil'de gerçekleştirilen Dünden Bugüne Cumhuriyet konulu söyleşiye katıldı.
Etkinlikte yakın tarihe ve Cumhuriyet'in kuruluşuna ilişkin bilgiler veren Ortaylı, "Cumhuriyet rejimi insanları değiştirmiştir. Kapılar açılmıştır, açık kapılar bir daha kapanmaz, menteşesi oturmaz çünkü. Siyasette ve sosyolojide bu bir kuraldır" dedi.
Lozan Anlaşması'yla Hatay ve KKTC hariç bugünkü Türkiye'nin sınırları tespit edildiğini dile getiren Ortaylı, "Bu tespitin üzerine Cumhuriyet kurulmuştur. Cumhuriyet niye kuruldu bu son derece muammadır. Mustafa Kemal'in eğer başından ilişkileri saltanat makamıyla hayırhah olsa muhtemelen yine meşrutiyet devam ederdi. Çünkü TBMM adeta yetkili bir meşruti meclis gibi işliyordu" şeklinde konuştu.
İstanbul'un, Trakya'nın ve Batı Anadolu'nun güvenliğinin Yunan ordusuna teslim edilmesini öngören projenin başarısız sonuçlandığını ifade eden Ortaylı, Sykes-Picot Anlaşmasına göre Malatya ve Erzurum'a kadar olan bölgenin Fransa'nın kontrolüne verileceği projenin haritalarda yer aldığını belirtti.
Ortaylı, "Daha meclis kurulmadan evvel Kuvayı Milliye; Dörtyol, ardından Maraş, Antep ve Urfa'da direnişe geçtiler. Bu direnişte Fransa, Halep'in kuzeyinde tutunamayacağını anladı" dedi.
Ortaylı, Türkiye'den önce cumhuriyetle yönetilmeye başlayan ülkelerin yapısına ve şartlarına değinerek, şunları kaydetti: "Cumhuriyetler vardır saltanatların çok gerisindedir. Arap dünyasındaki cumhuriyetler maalesef saltanatların gerisindedir. Çünkü saltanatlar evet Suudi Arabistan gibi bir örnek yatıyor ama orada da bir ananeye, geleneğe ve yıkılmaz adetlere tabi olarak yaşarlar. Mesela Suudi Arabistan'da polisin eve girmesi çok zor bir şeydir, zor izin alınır. Bizde bir savcının emri yeter, orada çok daha büyük bir prosedür gerekir. Onun için evleri adamların kalesidir."
Libya'da 1982'de senesinde katıldığı Türk-Arap ilişkileri konulu bir toplantıda eski bir Sudan mebusunun toplantıya katılanlara "Türkiye'nin en uzak köylerindeki köylü bile sizden çok daha şuurludur" dediğini aktaran Ortaylı, konuşmasını şu sözlerle sonlandırdı: "Hayret enteresan bu gözlem doğrudur, çok daha şuurludur, yanlış olsa bile inançlıdır. Cumhuriyet insanları değiştirmiştir. Kapılar açılmıştır, açık kapılar bir daha kapanmaz, menteşesi oturmaz çünkü. Siyasette ve sosyolojide bu bir kuraldır."
İBRAHİM YIĞ
